O Dan y Dŵr - Morluniau Cudd Cymru

Phenrhyn Safnas

Afon Menai ger Biwmaris

Mae'r tafluniad lliwiau ffug hwn o ddata sonar amlbelydr, lle mae lliwiau'n cynrychioli gwahanol ddyfnderoedd o dan yr wyneb (glas yn cynrychioli'n rhannau dyfnaf a choch yn cynrychioli'r rhannau mwyaf bas) yn dangos beth yw dyfnder a chyfansoddiad ffisegol Afon Menai rhwng Pier Bangor a Biwmares dros bellter o dair milltir.


Mae'r ddelwedd "I'r Gogledd" yn dangos i ba raddau y mae dyfnder prif sianel yr Afon Menai yn amrywio ar ei hyd, gyda darnau helaeth yn aml â dyfnder o lai na 5 metr ar lanw isel. Prif nodwedd y ddelwedd yw pant cylchog, mawr, gyda diamedr o 200m, ar wely'r môr gyferbyn â Phenrhyn Safnas, lle mae'r Afon Menai yn mynd 20 metr yn ddyfnach yn sydyn iawn.



Mae'n aneglur beth achosodd y pant hwn yng ngwely'r môr ond mae'n debygol iddo gael ei achosi gan amgylchiadau presennol ynghyd â dylanwad y pentir a geir yma sy'n amharu ar lif llanw sydd bron yn llinol yn y rhan hon o'r Afon Menai. Y rheswm dros ei ddyfnder yw croniad arwyddocaol (<20m) o waddodion cynhanesyddol mân a meddal, sy'n cynnwys cleiau morydol yn gymysg â dyddodion mawn hynafol, sydd wedi eu dyddio rhwng 12,000 a 6,000 o flynyddoedd oed, a erydwyd wrth i'r Fenai esblygu i'w chyflwr presennol. Mae creiddiau gwaddod a gafwyd trwy ddrilio i wely'r môr gerllaw'r nodwedd hon wedi rhoi tystiolaeth werthfawr i wyddonwyr o Brifysgol Bangor ynglyn â sut mae lefelau'r môr yn y rhan hon o ogledd Cymru wedi newid ers diwedd yr oes iâ ddiwethaf ac wedi rhoi gwybodaeth ynglyn â sut a phryd yr esblygodd yr Afon Menai o fod yn ddau ddyffryn afonol hyd tua 14,000 o flynyddoedd yn ôl, i fod yn amfaeau llanw sy'n wynebu ei gilydd rhwng 14,000 a 7,000 o flynyddoedd yn ôl, i fod yn gulfor llanw rhwng 7,000-5,000 o flynyddoedd yn ôl.



Mae ardaloedd rhynglanwol mwy bas i'r de yn heriol i'w mesur yn defnyddio sonar amlbelydr o long oherwydd bod y dwr yn fas, a dyna pam fod diffyg data o'r lleoliad hwn, fodd bynnag, mae'r ardaloedd o gwmpas y pier ac yn aber afon Ogwen yn cael eu mesur yn rheolaidd fel rhan o ymchwil wyddonol barhaus ac fel rhan o raglen addysg I israddedigion.

Tywod cregynnog canolig a bras sy'n nodweddu gwely'r môr dros lawer o'r ardal hon ac mae'r gwead brasach sy'n weladwy ar yr wyneb i'r dwyrain a'r gorllewin o Benrhyn Safnas yn adlewyrchu'n bennaf bod yr ardal hon yn cael ei defnyddio fel pysgodfa cregyn gleision fasnachol.

(Golygfa o'r gorllewin)

(Golygfa o'r dwyrain)